~~วัดนาควาย ต.ในเมือง อ.เมือง จ.อุบลราชธานี
หลักฐานจากคำบอกเล่า ได้กล่าวถึงการก่อตั้งชุมชนบ้านนาควายว่า ก่อตั้งหลังจากที่พระวรราชสุริยวงศ์หรือท้าวคำผง ได้ขอพระราชทานอนุญาตก่อสร้างเมืองอุบลราชธานี โดยประชาชนที่ติดตามมาได้หาสถานที่เหมาะสมสำหรับก่อสร้างเมืองอุบลราชธานี โดยประชาชนที่ติดตมมได้หาสถานที่เหมาะสมสำหรับก่อสร้างหมู่บ้าน โดยมีการตั้งเสาหลักบ้านไว้ริมหนองฮาง ชาวบ้านนาควายเคารพนับถือในนาม “เจ้าปู่’’ โดยแรกเริ่มก่อสร้างหมู่บ้านมีบ้านเรือนประมณสิบหลังคา เมื่อหมู่บ้านได้ขยายแลมีจำวนหลังคาเรือนมากขึ้นพอสมควร ชาวบ้านจึงได้สร้างวัดขึ้น เรียกว่า “วัดนาควาย’’ มีเจ้าอาวาสรูปแรก คือ “หลวงปู่แดง’’ ภายในวัดนาควายมีเสนาสนะที่สำหรับได้แก่
ศาลาการเปรียญ สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.๒๕๕๒ เสร็จสิ้นเมื่อปี พ.ศ.๒๕๕๗ ภายในศาลาการเปรียญประดิษฐานพระพุทธรูปสำคัญชองวัดนาควาย คือพระเจ้าแสนล้าน เป็นประธานที่ประดิษฐานภายในศาลาการเปรียญ สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.๒๕๕๔ และเสร็จสิ้น พ.ศ.๒๕๕๕ ภายในองค์พระเจ้าแสนล้านบรรจุวัตถุมงคลและพระพุทธรูปสำคัญประจำวัดนาควาย นอกจากนี้พระเจ้าแสนล้านยังมีความพิเศษคือ ใช้การประดับตกแต่งด้วยการติดเหรียญบาท ที่ผลิตในรัชกาลที่ ๙ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมภูมิพลอดุลยเดช จำนวน ๑๑๑,๙๙๙ บาท
สิม (อุโบสถ) หลังเก่า หลังเก่าของวัดนาควาย สร้างโดยยาคูทาและชาวบ้านนาควาย ไม่ปรากฏปีที่สร้าง แต่จากคำบอกเล่า ได้กล่าวว่า สร้างโดยยาคูทา เจ้าอาวาสวัดนาควายองค์ที่ ๒ คือ ยาคูทา ได้นำชาวบ้านก่อสร้างสิม (อุโบสถ)ขึ้น มีขนาด ๑๑ ศอก ๑ คืบ ในช่วงหลังสิมวัดนาควายได้รับการซ่อมแซมต่อเติมส่วนหน้า เมื่อกรมศิลปากรเข้ามาบูรณปฏิสังขรณ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๔ - ๒๕๕๐ ได้นำส่วนต่อเติมออก ปัจจุบันสิม(อุโบสถ) วัดนาควาย เป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาด กว้าง ๕.๕ เมตร ยาว ๙.๐๐ เมตร เป็นอาคารก่ออิฐ ฉาบปูน ลักษณะฐานประมาณ ๕๐ เซนติเมตร ด้านบนปล่อยโล่ง มีบันไดทางขึ้นและประตูเข้าสู่ภายในสิม(อุโบสถ) เพียงด้านเดียว ห้องหลักที่ใช้ประกอบพิธีของสิมเป็นห้องผนังทึบทั้งสี่ด้าน โดยด้านทิศเหนือและทิศใต้มีการเจาะช่องหน้าต่างด้านละ ๑ ช่อง ประตูสิมอยู่ด้านทิศตะวันออก หลังคาสิมเป็นหลังคาทรงจั่วเดิมมุงด้วยแป้นเกล็ด ตกแต่งด้วยช่อฟ้า ใบระกา และหางส์หินึ่งทำจากไม้แกะสลัก มีคันทวยไม้แกะสลักประดับด้านข้างอาคารข้างละ ๕ ตัว พร้อมเต้ารับ ภายในสิมประดิษฐานพระประธานบนฐานชุกชีซึ่งเป็นฐานก่ออิฐฉาบปูน
จิตกรรมฝาผนังสิม (อุโบสถ) หลังเก่าวัดาควาย ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี
จิตรกรรมฝาผนัง สิม (อุโบสถ) หลังเก่า วัดนาควาย ไม่มีประวัติว่าผู้ใดเป็นผู้เขียนและเขียนขึ้นเมื่อใด ภาพจิตรกรรมที่ผนังทั้งด้านนอกและด้านในสิมโดยผนังด้านนอกมีภาพที่บริเวณผนังเหนือกรอบประตูทางเข้า ส่วนด้านในมีจิตกรรมฝาผนังทั้ง ๔ ด้าน
จิตรกรรมฝาผนังที่เขียนอยู่ผนังด้านนอก เหนือกรอบประตูนั้น เป็นการเขียนภาพบนพื้นขาว ขอบภาพเขียนโดยใช้สีดำ สีเติมหรือระบายเป็นสีเหลืองนวล เขียว และดำ ลักษณะการเขียนภาพเป็นภาพผสมผสานระหว่างพุทธประวัติและวิถีชีวิต โดยภาพหลักของผนังส่วนบน เป็นภาพพุทธประวัติ ตอนมารผจญ จิตรกรเขียนเป็นภาพพุทธเจ้าประทับปางสมาธิ มีพระแม่ธรณีบีบมวยผม เพื่อให้น้ำมาขับไล่ทั้งยักษ์ มารที่เข้ามาผจญ ก่อกวนพรพุทธองค์ ก่อนที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะทรงตรัสรู้ ด้านล่างถัดลงมาเป็นภาพสตรีสวมชฎา ๓ ตน ทางด้านขวา และภาพสตรีชราหลังค่อมอยู่ทางด้านซ้าย ซึ่งอาจหมายถึง ธิดาพญามารแปลงกายเพื่อมายั่วยวนพระพุทธองค์ แต่สุดท้ายก็ต้องแพ้พ่ายกลับร่างกลายเป็นหญิงชราไปในที่สุด ถัดลงมาเป็นภาพวิถีชีวิต มีภาพชาวอีสานเป่าแคนและฟ้อนรำ และภาพวงปี่พาทย์ของทางภาคกลางอีกด้วย นอกจากนี้ยังมีภาพบุคคลที่เป็นเอกเทศ ไม่เกี่ยวข้องกับเรื่องราวใด ได้แก่ภาพบุคคลที่แต่งตัวคล้ายป็นคนเชื้อสายจีน
สำหรับภาพจิตรกรรมฝาผนังภายในสิมนั้นเป็นภาพจิตรกรรมที่มีการลงสีพื้นหลังโดยสีหลักที่ใช้ลงพื้นคือ สีแดง สีเหลือง สีเขียว หากแต่ผนังด้านทิศใต้ และผนังด้านทิศตะวันออกฝั่งเหนือนั้น สันนิษฐานว่าภาพคงยังไม่เสร็จสมบูรณ์ พื้นหลังเป็นสีขาว ยังไม่มีการเติมหรือระบายสีพื้นหลัง และภาพองค์ประกอบขาดหาย ในส่วนช่องกลางของผนัง เป็นภาพพระภิกษุสงฆ์เดินทางกลางป่า เพื่อมาเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้าเสด็จจากสวรรค์ชั้นดาวดึงค์ และส่วนผนังด้านทิศตะวันออกฝั่งเหนือ เป็นภาพพุทธประวัติก็ยังคงเป็นพื้นหลังขาวไม่มีการเติมหรือระบายพื้นหลังเช่นกัน
ภาพจิตรกรรมภายในสิม เป็นเรื่องราวพุทธประวัติ โดยมีการเรียงลำดับเหตุการณ์ เริ่มจากผนังด้านทิศตะวันออก ด้านเหนือ และเวียนซ้ายจนมาบรรจบที่ตอนปรินิพพานที่ผนังด้านทิศใต้
นอกจากภาพเขียนแล้ว ตัวอักษรที่ปรากฏบนฝาผนังก็นับว่าเป็นหลักฐานที่น่าสนใจ ทำให้เข้าใจอะไรเกี่ยวกับผู้เขียนภาพหรือจิตรกรได้บางส่วน กล่าวคือ ตัวอักษรที่เขียนบรรยายหรือประกอบภาพจิตรกรรม ที่ผนังด้านนอกนั้น เป็นการเขียนโดยใช้อักษรไทน้อย แม้ว่าจะลบเลือน และจับใจความได้บางส่วน หากแต่ ตัวอักษรที่พบในภาพจิตรกรรมที่ผนังด้านในนั้นส่วนใหญ่เป็นตัวอักษรไทย เมื่อพิจารณาจากภาพซึ่งมีทั้งวงดนตรีปี่พาทย์ของทางภาคกลาง วงแคนของทางอีสาน ผนวกกับตัวอักษรที่พบบนจิตรกรรมฝาผนัง เราสามารถที่จะกล่าวได้ว่า ผู้เขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังนี้น่าจะมีทั้งจิตรกรหรือช่างจากกรุงเทพฯและช่างท้องถิ่น